Tijdens het openingsevenement zei EU-commissaris voor Justitie Didier Reynders: ”Met de oprichting van het ICPA benadrukt de Europese Unie dat zij vastbesloten is te zorgen voor een volledige verantwoordingsplicht voor de internationale misdrijven die tijdens de oorlog van Rusland tegen Oekraïne zijn gepleegd, met inbegrip van het misdrijf agressie. De oprichting van het ICPA is een duidelijk signaal aan de wereld dat het verbod op het gebruik van geweld het fundament blijft van de internationale rechtsorde en dat degenen die dit verbod schenden ter verantwoording zullen worden geroepen”.

Ladislav Hamran, voorzitter van Eurojust, verklaarde: “Eurojust heeft een uitstekende staat van dienst opgebouwd wat betreft het verlenen van operationele, technische, logistieke en financiële steun aan nationale aanklagers die zich bezighouden met grensoverschrijdende zaken. Op dezelfde manier hebben we sinds het begin van de oorlog geholpen bij het coördineren en versterken van nationale onderzoeken naar schendingen van het internationaal recht die in Oekraïne zijn begaan. Het ICPA betekent een cruciale stap voorwaarts in onze gezamenlijke inspanningen om een einde te maken aan straffeloosheid op alle niveaus”.

De procureur-generaal van Oekraïne Andriy Kostin merkt op: “De officiële start van het Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie is een duidelijk signaal dat de wereld eensgezind en standvastig op weg is om het Russische regime ter verantwoording te roepen voor al zijn misdaden. Er is helaas een gapende lacune in de internationale strafrechtarchitectuur wat betreft het afleggen van verantwoording voor het misdrijf agressie. Het ICPA vormt een van de bouwstenen om het verbod op agressie in de architectuur te verankeren, waardoor deze wordt vervolmaakt en versterkt”.

Karim A.A. Khan, aanklager bij het Internationaal Strafhof becommentarieerde: “We zien hoe uit de diepe duisternis en het lijden in heel Oekraïne ook een nieuw licht van hoop oprijst dankzij de totstandkoming van nieuwe partnerschappen om de daders ter verantwoording te roepen. Mijn duidelijke boodschap vandaag is dat we de basis voor samenwerking die we vorig jaar met Eurojust en de nationale autoriteiten hebben gelegd, verder zullen versterken via het gezamenlijke onderzoeksteam”. 

“Het Amerikaanse Ministerie van Justitie is er trots op zich aan de zijde van onze Europese partners te scharen en als een van de eersten deel te nemen aan het Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen Oekraïne (ICPA),” zei Kenneth A. Polite, Jr., plaatsvervangend procureur-generaal bij de strafrechtelijke afdeling van het Amerikaanse Ministerie van Justitie “Jessica Kim, de onlangs benoemde speciale aanklager voor het misdrijf agressie bij het Ministerie van Justitie, zal de Verenigde Staten vertegenwoordigen bij het ICPA. De uitgebreide expertise en middelen die ons ministerie heeft verzameld als reactie op de illegale aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne zullen volledig tot haar beschikking staan.”

Dilan Yeşilgöz-Zegerius, minister van Justitie van Nederland, voegde hieraan toe: “Vandaag hebben we met de opening van het ICPA een belangrijke stap gezet om ervoor te zorgen dat internationale misdaden als gevolg van de Russische agressie tegen Oekraïne zullen worden vervolgd. Dit vereist complexe onderzoeken en we kunnen elkaar hierbij helpen in het ICPA. Om die reden is Nederland er trots op om het gastland van het ICPA te zijn.”

De rol van het ICPA en Eurojust

Het ICPA is een uniek justitieel knooppunt dat is ingebed in Eurojust. Het heeft tot taak nationale onderzoeken naar het misdrijf agressie in verband met de oorlog in Oekraïne te ondersteunen. Dankzij het ICPA kunnen onafhankelijke openbare aanklagers uit verschillende landen dagelijks op dezelfde locatie samenwerken, snel en efficiënt bewijsmateriaal uitwisselen en overeenstemming bereiken over een gemeenschappelijke onderzoeks- en vervolgingsstrategie. Het werk van het ICPA zal een effectieve voorbereiding zijn op en een bijdrage leveren aan alle toekomstige vervolgingen van het misdrijf agressie, ongeacht welke rechtbank hiervoor uiteindelijk bevoegd zal zijn.

De deelnemers aan de ICPA krijgen operationele, technische, logistieke en financiële ondersteuning van Eurojust die is afgestemd op hun behoeften. De door Eurojust beheerde database met bewijsmateriaal over de ernstigste misdrijven volgens internationaal recht (Core International Crimes Evidence Database – CICED) zal een centrale rol spelen in het werk van het ICPA. Bewijs dat al is geüpload naar CICED met betrekking tot andere internationale misdaden (genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden) kan net zo relevant zijn voor onderzoeken naar het misdrijf agressie. Het zal ook mogelijk zijn om nationaal bewijsmateriaal in CICED op te slaan dat door toekomstige ICPA-deelnemers wordt ingebracht om vervolgens te worden geanalyseerd.

Den Haag als vestigingslocatie heeft verschillende voordelen. Niet alleen zal het ICPA rechtstreeks toegang hebben tot de waardevolle expertise van het secretariaat van het genocidenetwerk dat bij Eurojust is ondergebracht, maar het zal ook nauwe samenwerking en coördinatie met het Internationaal Strafhof en andere internationale justitiële actoren vergemakkelijken.

Wat maakt het ICPA urgent en uniek?

De oorlog in Oekraïne is beter gedocumenteerd dan welke oorlog in de geschiedenis dan ook en voor het eerst wordt er nu al actief onderzoek gedaan naar het misdrijf agressie terwijl het gewapende conflict nog gaande is. Tegelijkertijd hebben we te maken met een internationaal misdrijf dat zelden is vervolgd en waarvoor geen standaardpraktijk bestaat.

De snelle oprichting van het ICPA overbrugt de kloof tussen ambitie en realiteit door relevante belanghebbenden samen te brengen, cruciaal bewijsmateriaal veilig te stellen en ervoor te zorgen dat er geen tijd verloren gaat bij het onderbouwen van een zaak met het oog op de toekomstige vervolging van het misdrijf agressie. Hiermee geeft de juridische gemeenschap de duidelijke boodschap af dat degenen die verantwoordelijk zijn voor het misdrijf agressie tegen Oekraïne ter verantwoording zullen worden geroepen. De opening van het ICPA vandaag is daarom een mijlpaal voor het internationale rechtssysteem.

Deelnemers aan het ICPA

Naast Oekraïne nemen vijf leden van het gemeenschappelijk onderzoeksteam (GOT) (Litouwen, Letland, Estland, Polen en Roemenië) deel aan de opstartfase van het ICPA. Naar aanleiding van een memorandum van overeenstemming met de leden van het GOT hebben de Verenigde Staten een speciale aanklager voor het misdrijf agressie benoemd, die de activiteiten van het ICPA zal ondersteunen.

De komende maanden zal de deelname van andere landen en organisaties aan het ICPA, zoals het Internationaal Strafhof en de EU-adviesmissie in Oekraïne, worden gefaciliteerd. Landen die beschikken over informatie of bewijsmateriaal met relevantie voor het onderzoek naar het misdrijf agressie tegen Oekraïne, kunnen ook een verzoek tot deelname indienen.

Financiering van het ICPA

Het ICPA wordt volledig gefinancierd door de Dienst Instrumenten buitenlands beleid van de Europese Commissie. Vandaag werd de overeenkomst inzake financiële bijdragen voor een aanvankelijk bedrag van 8,3 miljoen EUR ondertekend door de directeur van de Dienst Instrumenten buitenlands beleid van de Europese Commissie, de heer Peter Wagner, en de administratief directeur van Eurojust, de heer Evert van Walsum.

Algemene steun van Eurojust aan de inspanningen van Oekraïne inzake verantwoordingsplicht

Sinds het uitbreken van de oorlog speelt Eurojust een voortrekkersrol bij het ondersteunen van de verantwoordingsplicht voor Russische misdrijven, op basis van zijn 20-jarige ervaring op het gebied van samenwerking met nationale aanklagers in grensoverschrijdende zaken.

Slechts zes dagen na het begin van de oorlog steunde Eurojust de oprichting van een gemeenschappelijk onderzoeksteam dat nu bestaat uit Oekraïne, zes EU-lidstaten en het Internationaal Strafhof. Met het oog op de bijzondere moeilijkheden die gepaard gaan met het leveren van bewijs in dit soort onderzoeken, werd de databank CICED opgezet op basis van een urgente wijziging in het mandaat van Eurojust na de inval van Rusland in Oekraïne. Tot nu toe zijn honderden dossiers uit negen landen, waaronder Oekraïne, ingevoerd in CICED. De eerste analytische resultaten bevestigen de tastbare voordelen van de databank voor de strafvervolgingspraktijk.

Het agentschap biedt ook onderdak aan het EU-netwerk voor onderzoek en vervolging van genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden (het Genocide Network), een centraal punt voor de uitwisseling van expertise op dit gebied.

Aangezien Eurojust nu al over deze geavanceerde ondersteunende structuur beschikt, is het agentschap het meest geschikt als gastheer voor het ICPA.

Achtergrond

Het misdrijf agressie is een misdrijf begaan door het hoogste politieke en militaire leiderschap. Aangezien Rusland geen partij is bij het Statuut van Rome, kan het Internationaal Strafhof het Russische leiderschap niet vervolgen voor het misdrijf agressie in de context van de oorlog van Rusland tegen Oekraïne.

Om deze kloof te dichten, hebben de Europese Commissie en de Europese Dienst voor extern optreden in november 2022 een document gepresenteerd met een analyse van de verschillende opties om te zorgen voor volledige verantwoordingsplicht voor de misdaden die zijn gepleegd in het kader van de Russische oorlog tegen Oekraïne, waaronder het misdrijf agressie.

Het ICPA is de eerste stap in dit proces om bewijsmateriaal te bewaren en zaken voor te bereiden voor toekomstige berechting, hetzij voor nationale rechtbanken, een speciaal tribunaal of het Internationaal Strafhof voor misdaden die onder zijn jurisdictie vallen.

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, kondigde tijdens de 24e top EU-Oekraïne op 2 februari 2023 de oprichting van het Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen Oekraïne aan.

Meer informatie

ICPA:

• Persbericht van Eurojust over de aankondiging van het Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen Oekraïne
• Verklaring van Commissievoorzitter Von der Leyen tijdens de gezamenlijke persconferentie met de Oekraïense president Zelenskyy
• Verklaring van Commissievoorzitter Von der Leyen over de oprichting van het Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen Oekraïne

Andere relevante ontwikkelingen met betrekking tot Oekraïne:

• Tijdlijn voor de justitiële reactie van Eurojust op de oorlog in Oekraïne
• Overzicht van de steun van Eurojust aan justitie in Oekraïne
• Factsheet over het gezamenlijk onderzoeksteam gemeenschappelijk onderzoeksteam voor vermeende ernstige internationale misdrijven in Oekraïne.
• Factsheet over de Core International Crimes Evidence Database
• Website EU-solidariteit met Oekraïne